The Big Sleep
Na
de Tweede Wereldoorlog braken Amerikaanse films door in Europa, die dat eerst
niet konden vanwege de strenge Duitse censuur. Film noir bloeide op, een genre waarvan de beginselen terug te
leiden zijn naar de duistere, expressionistische films die in Duitsland gemaakt
werden na de Eerste Wereldoorlog. Waar melodrama iets voor vrouwen is, wordt film noir genoemd als een genre voor
mannen, omdat de stijl en inhoud de mannelijke genderrol zouden bevestigen
(Hilscher, Cupchik en Leonard 203). Film
noir wordt genoemd als zowel een genre, waarin tegenwoordig ook nog films
verschijnen, als een historische periode (Moustakas 105) - namelijk, van 1940
tot '58. De producties uit die tijd waren veelal adaptaties van gedramatiseerde
en geromantiseerde boekjes zoals die van Raymond Chandler, Dashiell Hammett en
James M. Cain. Een van Chandlers werken werd in 1946 door Howard Hawks een
eerste keer verfilmd tot het gelijkname The
Big Sleep. Ik zou willen beargumenteren dat deze adaptatie zowel gezien kan
worden als één van de belangrijkste noir films,
maar ook op belangrijke punten afwijkt van de conventies van dat genre.
In
The Big Sleep wordt Philip Marlowe
(Humphrey Bogart) als privédetective ingehuurd door generaal Sternwood, een
rijke, oude weduwnaar. De familie Sternwood blijkt te kampen met chantage,
gokschulden en vermissing. Aan Philip de opdracht om ervoor te zorgen dat de
chanteur hen met rust zal laten. Deze man wordt echter vermoord, en Philip gaat
op onderzoek uit; hij wil weten hoe de zaken in elkaar steken. Gedurende de
film zien wij hoe beide dochters bij deze louche praktijken verzeild zijn
geraakt. De oudste dochter, Vivian (Lauren Bacall), blijkt op het laatst de
vermiste man te hebben vermoord en de moordenaar bleek verliefd te zijn op de
jongste zus, Carmen. Ondertussen ontstaat er een verhouding tussen Philip en
Vivian.
In de narratologie wordt er een
onderscheid gemaakt tussen 'geschiedenis' en 'verhaal'; waar de geschiedenis
gevormd wordt door de serie gebeurtenissen die zich voltrekken, is het verhaal
van een ander niveau: daarin worden desbetreffende gebeurtenissen wel of niet
verteld, aangepast en afhankelijk gemaakt van perspectieven. Kortom, het
verhaal is een beperkte, bemiddelde (niet per se betrouwbare) weergave van de
geschiedenis. Tot de geschiedenis zelf is directe toegang niet mogelijk,
aangezien het een vrij onoverzichtelijk en abstract begrip betreft. In een
detective gaat het om de vraag naar datgene wat de hoofdpersoon kan weten
(Korsten 258); de 'ik' probeert uit het verhaal de geschiedenis te
reconstrueren. Alhoewel het genre van de detective in de negentiende eeuw,
tijdens de Romantiek, wordt geïntroduceerd, is het niet compleet nieuw (Korsten
187). Je zou bijvoorbeeld kunnen stellen dat Sophokles' Oedipus Tyrannus (430 v. Chr.) een voorloper was op het genre; als
koning van Thebe probeert hij erachter te komen wie de vorige koning vermoord
heeft (wat hij zelf blijkt te zijn). In The
Big Sleep probeert Philip in eerste instantie te onderzoeken wie de familie
chanteert en daarna probeert hij erachter te komen wie Geiger, de chanteur,
vermoord heeft. Tijdens zijn onderzoek ontrafelt hij een groot schandaal
waarbij de dochters van generaal Sternwoord betrokken zijn.
Alhoewel Peter Verstraten het
gebruik van flashbacks noemt als "een repetitieve structuur binnen diverse
noir films" (184), is dit bij The Big Sleep niet het geval; we zien weliswaar
in de trailer dat het gehele verhaal uit een boek komt, maar Philip vertelt
niet op een hoger niveau hoe hij dit mysterie opgelost heeft. Hij is het
hoofdpersonages wiens gebeurtenissen we samen met hem meemaken, in een
chronologische volgorde. Personage en kijker komen samen langzamerhand steeds
meer te weten; wat dat betreft is er nergens sprake van dramatische ironie.
De femme fatale, die
Verstraten noemt als een ander kenmerkend onderdeel van film noir, komt zeker voor in deze film. Vivian is deze
"verleidelijke vrouw die de verbeelding van de hoofdpersoon prikkelt ...
ze kan dreigen en manipuleren, maar ze kan ook kwetsbaar zijn en beweren van
niets te weten" (184). Zo fatale is
ze overigens ook weer niet; The Big Sleep
is één van de weinige noir films
waarin de hoofdpersoon niet ten onder gaat aan de vrouw (Moustakas 106) -
alhoewel Vivian Philip wel in een problematische positie plaatst. Naast Vivian
flirt zowat elke vrouw die Philip tegenkomt in deze film met hem. De film is
nauwelijks een minuut bezig of Carmen laat zich al sentimenteel in zijn armen
vallen. Ook de dame van de boekwinkel die hij naar informatie over Geiger
vraagt valt voor hem en sluit de winkel zodat ze alleen met z'n tweetjes zijn.
Van zijn taxichauffeuse krijgt hij een visitekaartje zodat hij haar kan
contacteren, liefst wanneer ze niet aan het werken is, en ook de dames van het
casino lonken naar hem. Op het eind spreekt hij zijn gevoelens voor Vivian uit,
en beschermt hij haar.
Jane Moustakas bespreekt het
geflirt, en omdat het slechts bij flirten blijft (al twijfelt Moustakas over
mogelijke seks met het boekenwinkelmeisje) beargumenteert ze dat Philip dit
nodig heeft om zijn mannelijkheid te bewijzen (107). Het scharrelen met de
dames en de slechte seksuele toespelingen van Philip kwamen heel erg overdreven
op mij over. Ik vond het hilarisch omdat het zo typisch inspeelt op erotische
clichés. Het melodramatische gedrag van deze dames deed mij persoonlijk denken
aan Madame Bovary van Gustave
Flaubert, waarin Emma zich verliest in romantische boekjes en dergelijk overdreven
sentimenteel gedoe overneemt in haar eigen liefdesleven.
De vader van Vivan en Carmen,
generaal Sternwood, heeft veel weg van een kasplantje. Alhoewel hij niet in een
coma ligt, gaat het fysiek erg slecht met hem. Hij is ziek, mank en bevindt
zich ook letterlijk in een kas; omgeven door planten ontvangt hij Philip in een
snikhete serre. Hij leeft grotendeels op warmte, vertelt de generaal aan
Philip. Alhoewel de opdracht in eerste instantie door deze man gegeven wordt,
neemt Vivian al snel de touwtjes in handen, al bijna direct nadat Philip uit de
serre vertrekt. Zij controleert hem constant, vraagt steeds naar zijn
activiteiten en bedoelingen. Wanneer zij voor het eerst spreken zegt ze
"[s]o, you're a private detective. I didn't know they existed, except in
books", wat een mooie referentie is naar het medium en het genre waar het
verhaal origineel in verscheen. Boeken spelen ook nog een andere rol in de
film: Geiger heeft zogenaamd een boekenwinkel, maar dat blijkt niet meer dan
een dekmantel te zijn. Dit ontdekt Philip al snel: hij stelt Agnes, Geigers
assistente, strikvragen over exclusieve edities, maar zij blijkt niet veel over
boeken te weten en valt door de mand. Vivian refereert later in de film nog aan
Marcel Proust, de schrijver van À la
recherche du temps perdu, een belangrijk modernistisch boek.
Wanneer Philip surveilleert bij
Geigers huis, wordt die vermoord door wie later de chauffeur van de familie
Sternwood blijkt te zijn. Hij klimt door een raam naar binnen en treft de
stomdronken Carmen aan, terwijl Geiger dood op de grond ligt. Er schijnt een
foto te zijn gemaakt van Carmen, en Philip vindt de camera, maar het rolletje
is verdwenen. De dag erna bezoekt Vivian Philip op kantoor en vertelt hoe de
familie opnieuw gechanteerd wordt: wanneer ze niet betalen zal Carmen achter de
tralies verdwijnen, dankzij de belastende foto. Opvallend hierbij is dat
gevraagd wordt om 5000 dollar; dit is precies hetzelfde bedrag dat generaal
Sternwood een jaar daarvoor betaald had aan ene Joe Brody opdat hij Carmen met
rust zou laten. Toch duurt het nog even voor Philip de link legt met deze Joe,
die het fotorolletje afgepakt had van de daadwerkelijke moordenaar, Owen
Taylor, de chauffeur die een oogje op Carmen had.
Ed Mars, de eigenaar van het
plaatselijke casino, blijkt de huurbaas van Geiger te zijn. Alhoewel Carmen in
eerste instantie gokschulden lijkt te hebben, wordt langzaam duidelijk dat Vivian
graag roulette speelt. De vrouw van Mars zou er vandoor zijn gegaan met Sean
Regan, een voormalige werknemer van de generaal, die al een tijdje vermist is.
Vivian vraagt Philip op meerdere momenten in de film opdringerig naar deze
Sean, alsof ze er meer over weet. Dat blijkt ze ook te doen. Zodra de moord
rond Geiger opgelost is, wil Vivian Philip betalen voor zijn services, waarmee
ze impliceert dat de zaak rond is. Dat is het echt nog niet voor Philip; voor
zijn gevoel mist hij nog belangrijke informatie en hij beseft dat de generaal
graag zou willen weten hoe het staat met Sean. Tijdens het semi-romantisch
etentje waar Vivian Philip bedankt, en heel wat seksuele toespelingen gemaakt
worden, ontdekt hij dat Vivian zelf vindt dat de zaak rond is, terwijl zijn
echte cliënt, haar vader, dat nog helemaal niet heeft toegezegd. Dit maakt hem
achterdochtig, en hij besluit langs te gaan bij het casino.
Hij spreekt Ed in diens kantoor, en
die wil Philip bedanken dat hij de zaak zo goed heeft afgerond. Ed schijnt een
zekere macht te hebben over Vivian, die een grote gokverslaving blijkt te
hebben. Samen proberen ze Philip dankzij een geënsceneerde overval te laten
denken dat zij niks met elkaar te maken hebben, maar Philip heeft dit door. De
dag erna wijst Bernie van Moordzaken Philip er op dat hij de zaak moet laten
vallen, maar dat is Philip niet van plan.
Philip schijnt geschaduwd te worden
door ene Harry Jones, maar op het moment dat deze man hem kan helpen om Sean te
vinden, wordt hij vermoord. Harry blijkt Agnes, de assistente van Geiger, lief
te hebben. Deze biedt Philip alsnog (voor slechts tweehonderd dollar)
informatie over de vrouw van Ed en hij zoekt haar op. In een afgelegen garage
wordt hij door twee mannen neergeslagen en - met mijn elf jaar Scoutingervaring
kan ik dit zeggen - erg knullig vastgebonden. Wanneer hij wakker wordt ziet hij
Eds vrouw. Even later komt ook Vivian binnengelopen, want ze was wel degelijk
betrokken bij deze situatie. Philip provoceert beide dames en confronteert de
vrouw van Ed met de gepleegde moorden, waardoor zij emotioneel wegloopt. Vivian
bevrijdt hem. Er volgt een schietscène waarin Philip de moordenaar van Harry
neerschiet. Samen met Vivian rijdt hij naar het huis van Geiger, waar hij met Ed
afspreekt. Door schoten te lossen terwijl Eds handlangers buiten staan, zorgt
Philip voor verwarring. De twee mannen schieten uiteindelijk Ed dood wanneer
hij naar buiten gaat. Alhoewel Vivian zojuist bekend heeft Sean te hebben
vermoord, vertelt Philip Bernie dat Ed de moordenaar is. Uiteindelijk zorgt
zijn liefde voor Vivian ervoor dat alles goed lijkt te komen met de familie
Sternwood.
The
Big Sleep eindigt dus met een mannelijk hoofdpersonage dat zich verzoend
heeft met de femme fatale en niet aan
haar ten onder is gegaan. Zoals ik besprak wijkt deze film nog op een ander
punt af van een stereotiepe noir film:
er wordt geen gebruik gemaakt van flashbacks. De femme fatale is echter wel aanwezig en het is een crime movie met een aantal schietscènes,
er komt veel cynisme en seks in voor en de hele sfeer van The Big Sleep draagt eraan bij dat het nog altijd een grote noir film mag worden. Alhoewel Moustakas
schrijft hoe mannelijk dit type films
zijn, is The Big Sleep nog altijd
veel te melodramatisch voor mijn doen. Wat een zoetsappig geflirt, zeg. Nee.
Geraadpleegde
literatuur:
Hilscher, Michelle C., Gerald C.
Cupchik en Garry Leonard. "Melodrama and Film Noir on Today's Big Screen:
How Modern Audiences Experience Yesterday's Classics". Psychology of Aesthetics, Creativity, and
the Arts 2:4 (2008)
Korsten,
Frans-Willem. Lessen in Literatuur. Nijmegen: Uitgeverij Vantilt, 2009
Moustakas,
Jane. "'Down These Mean Streets a Man Must Go ...': Film Noir, Masculinity
and The Big Sleep". Australian
Screen Education 35
(2004)
Verstraten,
Peter. Handboek Filmnarratologie. Nijmegen:
Uitgeverij Vantilt, 2008
Geen opmerkingen:
Een reactie posten